Soframdan balığı alan iklim krizi

Türkiye’de balıkçılığın yeri ve önemi tartışılmaz. Özellikle Karadeniz’de gelirin büyük bir kısmına hizmet eden ve av yasağının bitişiyle her yıl Eylül ayında denize yönelen balıkçılar her geçen yıl daha mutsuz bir şekilde denizle vedalaşıyorlar. Bu üzücü vedanın sebebi deniz ekosisteminin giderek kötüleşmesi. 

Eğer Marmara’da, hatta Karadeniz’de balıkçılığın kötüye gidişinin sebeplerini araştıracak olursak; aşırı avlanma ve tüketim, kıyıların yeterince temizlenmemesi, yavru balık avlarının giderek şiddetlenir oluşu vb. gibi pek çok faktör sayabiliriz. Fakat iklim krizi de tüm gücüyle bu sektöre darbe vuruyor; bunu da yadsımak imkansız. Balıkçılığı ve akuakültürü etkileyen iklim krizi kaynaklı temek faktörler; denizlerdeki sıcaklık artışı, denizlerin ve okyanusların asidifikasyonunun tahammülü zorlaması (yani asit oranının balıkların yaşamını zorlaştıracak kadar artması), deniz seviyesinin yükselişi olarak sıralanabilir.

1970’deki datalara kıyasla, 2100’de yüksek salım senaryosuna (RCP8.5) göre 5-7 katı, düşük salım senaryosuna (RCP2.6) göre de 2-4 katı artması beklenen sıcaklık hakkında farklı görüşler görmek mümkün. Türlerin sıcaklık değişikliğine gösterdikleri tolerans farklılıkları ele alınacak ilk faktör. Kimi balıklar daha sıcak suyu görünce dağılımlarını ve göçlerini değiştirebiliyorlar. Fakat daha sıcak okyanus ve denizlerin balıklara iyi geleceğini söyleyen insanlarla da karşılaşabilirsiniz. Onlar da haksız değil çünkü tolerans farklılıkları demişken kimi balıklar sıcak havada daha çok çözünen oksijenden faydalanabilir. Bu canlılar vücut ısılarını dışarıdaki sıcaklığa göre ayarlayan ekoterm canlılar oldukları için olumsuz etkilenmeyebilirler. Fakat aynı zamanda, fazla oksijene göre boyutu evrilemeyen balıklar solungaç elverişsizliği sebebiyle de nihayetinde sıcaklık artışından olumsuz etkileniyor olabilir. 2019 IPCC raporunda da görebileceğimiz üzere okyanus sıcaklık artış hızı ikiye katlanırken denizlerde sıcak dalgaların 90%’a varan kısmı iklim krizi kaynaklı. Bu büyük değişiklik de deniz canlılarının yaşam alanını yılda 5 km gibi bir hızda değiştirmeye müsait.

İklim krizi kaynaklı bir diğer etken de hali hazırda var olan okyanus ve deniz asiditesinin olağanüstü azalması. Böylece balıklar ve deniz canlıları için akuakültürün yaşanmaz hale gelmesi. Günlük yaşamda hepimiz pH dengesi denen bir parametre ile karşılaşmışızdır. Kısaca üstünden geçmek gerekirse, asiditenin yüksek olması; bazisitenin yüksek olması istenmez (tabii bu içme suyu değil). Ortalama bir pH ölçümünde, su nötrdür ve pH=7 değeri ile ölçülür. Deniz ve okyanus asidifikasyonu, kalsitlerin mineral yapısını oldukça azaltırken, ilerleyen senaryolarda Kuzey Pasifik ve Atlas Okyanusu’nun kalsiyum karbonat maddesi için tamamen korozif bir hale gelmesi gündemde. Bu da demek oluyor ki, bu madde tamamen çözünürse okyanus ve denizlerdeki karbondioksit oranı daha da artacak. Aynı zamanda 2100’e gelindiğinde mevsimsel olsa da %71-90 oranında hidrojen ve demirin artacak olması suların çok fazla asitle yüklenmesine sebep olacak. Asit miktarının artması, pH değerini düşürürken, balıkların ve deniz canlılarının yaşam alanını tehdit etmektedir.

Peki hepsini anladık da deniz seviyesinin artışının balıkçılığa ve deniz canlılarının yaşamına olan etkisini anlayamadık diyorsanız, o da şöyle gerçekleşiyor: deniz suyunun hızla yükselmesi su ürünleri yetiştiriciliği endüstrisini derinden etkiliyor. Kıyı habitatları kaybolurken, tatlısu habitatlarına tuzlu su müdahalesine sebep olabilir. Bu durum da deniz canlılarının yaşam alanlarının değişmesine ve çokça türün bu değişimi tolere edememesine sebep olur.

Bitirirken, şunu söylemek uygun olur ki iklim krizi her alanı etkilediği gibi deniz canlılarını ve balıkları da etkiler. Deniz ekosistemini çokça etkileyen kriz her geçen gün soframızdan bir balığın eksilmesine, hatta türlerinin yok olmasına sebep oluyor. Bugün lüfer yok denecek kadar azalmış olabilir, yarın tüm balıkların sırası gelebilir. 

Yazı: Ece Çakır

Fotoğraf: Aytunç Akad

Kaynakça:

Atar, H. (2018). Küresel Isınmanın Balıkçılığa Etkileri. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 3(53), 1102-1125. doi:10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.18.11.1006

Bindoff, N., & Cheung, W. (2019, June 14). Chapter 5: Changing Ocean, Marine Ecosystems, and Dependent Communities. Retrieved January 24, 2021, from https://report.ipcc.ch/srocc/pdf/SROCC_FinalDraft_Chapter5.pdf

DÖKMECİBAŞI, B. (2020, June 8). Balıklar nereye gitti? Retrieved January 24, 2021, from https://www.atlasdergisi.com/gundem/turkiyede-balikcilik-ve-balik-avi-aliskanliklari-yontemleri.html